W ramach odpowiedzialności cywilnej określonej w ustawie z dnia 23 kwietnia 1964 roku Kodeks cywilny (dalej: „kodeks cywilny”) wyróżniamy dwa jej podstawowe rodzaje: odpowiedzialność kontraktową i odpowiedzialność deliktową. Zasadnicza różnica pomiędzy nimi dotyczy źródła powstania obowiązku odszkodowawczego. W przypadku odpowiedzialności kontraktowej szkoda powstaje w wyniku zaniechania lub niewłaściwego wykonania przez jedną ze stron jej obowiązku wynikającego z wcześniej zawartej umowy, w wyniku czego druga strona doznaje określonego uszczerbku. Przy odpowiedzialności deliktowej źródłem szkody jest pewne zdarzenie stanowiące czyn niedozwolony (delikt) naruszający porządek prawny, polegający na niewłaściwym wykonaniu lub niewykonaniu określonego obowiązku ustawowego. W wyniku tego naruszenia osoba trzecia (poszkodowany) ponosi określoną szkodę, przy czym sprawcę szkody i poszkodowanego nie łączy żadna umowa cywilnoprawna.
W niniejszym artykule przedstawione zostaną zasady odpowiedzialności deliktowej zarządcy drogi wynikające z zaniechania lub wadliwego wypełnienia przez niego obowiązków określonych w ustawie z dnia 21 marca 1985 roku o drogach publicznych (dalej: „ustawa o drogach publicznych”).
Zarządca drogi i jego obowiązki
Zgodnie z definicją zawartą w ustawie o drogach publicznych zarządcą dróg publicznych jest ten organ administracji rządowej lub organ jednostki samorządu terytorialnego, do którego właściwości należą sprawy planowania, budowy, przebudowy, remontu, utrzymania i ochrony dróg. Co do zasady zarządcą dróg publicznych jest dla:
- dróg krajowych – Generalny Dyrektor Dróg Krajowych i Autostrad;
- dróg wojewódzkich – zarząd województwa;
- dróg powiatowych – zarząd powiatu;
- dróg gminnych – wójt (burmistrz, prezydent miasta);
- dróg znajdujących się w granicach miasta na prawach powiatu (z wyjątkiem autostrad i dróg ekspresowych) – prezydent miasta.
Szereg obowiązków zarządcy drogi został wskazany w art. 20 ustawy o drogach publicznych, które mają charakter przykładowy. Analiza ustawy o drogach publicznych pozwala stwierdzić, że jednym z podstawowych obowiązków zarządcy drogi jest dbanie o zapewnienie bezpieczeństwa drogi. Jak słusznie stwierdził Naczelny Sąd Administracyjny w Warszawie w wyroku z dnia 22 maja 2001 roku zarządca drogi zobowiązany jest do podejmowania „takiego działania, by droga była wykorzystywana zgodnie z jej przeznaczeniem, a pod względem technicznym zapewniała bezpieczeństwo użytkownikom (...)”, co zgodne jest z interesem społecznym.
Zarządca realizuje te cele poprzez działania polegające na:
- utrzymywaniu drogi, tj. przeprowadzaniu robót konserwacyjnych, porządkowych i innych zmierzających do zwiększenia bezpieczeństwa i wygody ruchu, w tym także na odśnieżaniu i zwalczaniu śliskości zimowej;
- przeprowadzaniu remontów drogi, tj. robót przywracających jej pierwotny stan;
- ochronie drogi, tj. niedopuszczeniu do przedwczesnego jej zniszczenia czy ograniczenia funkcji, jak też niewłaściwego użytkowania oraz pogorszenia warunków bezpieczeństwa ruchu;
- okresowych kontrolach stanu drogi i drogowych obiektów inżynierskich oraz przepraw promowych ze szczególnym uwzględnieniem ich wpływu na stan bezpieczeństwa ruchu drogowego.
Niezależnie od charakteru organizacyjno-porządkowego obowiązki zarządcy drogi zmierzają przede wszystkim do zwiększenia bezpieczeństwa ruchu. Gdy nie wypełni on tych obowiązków lub wykona je w sposób niewłaściwy, a inna osoba poniesie w związku z tym szkodę, wówczas może być (zarządca drogi) zobowiązany do zapłaty określonego odszkodowania zgodnie z istniejącymi zasadami.
Zasady odpowiedzialności deliktowej
Odpowiedzialność deliktowa zarządcy drogi oparta jest na zasadzie winy, a jej podstawę stanowi art. 415 i następne kodeksu cywilnego. Zgodnie z podstawową regułą odpowiedzialności deliktowej kto wyrządził innej osobie szkodę, jest zobowiązany do jej naprawienia.
Przenosząc ww. regułę na grunt ustawy o drogach publicznych – w przypadku, gdy zarządca drogi nie wykona nałożonych na niego obowiązków ustawowych lub wykona je w sposób nienależyty (niewłaściwy), a osoba trzecia poniesie z tego tytułu jakąś szkodę, wówczas tenże zarządca zobowiązany będzie do naprawienia ww. szkody.
Taka odpowiedzialność zachodzi tylko w przypadku, gdy:
- wystąpi zdarzenie zawinione przez zarządcę drogi, z którym ustawa wiąże obowiązek naprawienia szkody, np. zaniechanie naprawienia dziury w drodze, nieusunięcie rozlanej na drodze substancji;
- powstanie uszczerbek u poszkodowanego, np. uszkodzenie koła czy podwozia na skutek wjechania w dziurę znajdującą się na drodze;
- wystąpi związek przyczynowy pomiędzy ww. zdarzeniem zawinionym przez zarządcę a uszczerbkiem osoby trzeciej, tj. uszkodzenie koła lub podwozia w wyniku wjechania w dziurę znajdującą się na drodze.
Dopiero łączne wystąpienie ww. przesłanek warunkuje odpowiedzialność zarządcy drogi i skutkuje jego obowiązkiem naprawienia uszczerbku poniesionego przez osobę trzecią.
Zgodnie z regułami dowodowymi obowiązującymi w procesie cywilnym (art. 6 kodeksu cywilnego) okoliczności uzasadniające odpowiedzialność zarządcy drogi będzie musiał udowodnić poszkodowany, a więc to on musi wykazać wystąpienie wszystkich trzech powyższych warunków.
Wina zarządcy i bezprawność działania
Jak podkreślono powyżej, odpowiedzialność zarządcy drogi za szkodę wyrządzoną osobie trzeciej oparta jest na zasadzie winy.
[ . . . ]
Aby przeczytać artykuł w wersji elektronicznej, musisz posiadać opłaconą PRENUMERATĘ.
