Jak powstrzymać bobry? Część I

Jeszcze kilkanaście lat temu na większości obszaru Polski zwierzę to było rzadkością, dziś coraz częściej staje się sąsiadem człowieka. Niestety wiąże się to z uciążliwościami na skutek przekształcania przez bobry swojego otoczenia, co następuje przede wszystkim poprzez tworzenie obszarów zalewisk, podtopień. Problemem jest także niszczenie przez te zwierzęta budowli ziemnych przylegających do wód płynących.

W artykule opisano przepisy dotyczące zasad postępowania w takich sytuacjach.

Status prawny bobra

Aby opisać zagadnienia prawne dotyczące szkód w mieniu, w tym w infrastrukturze drogowej, wyrządzanych przez bobry, w pierwszej kolejności należy wyjaśnić status prawny tego zwierzęcia. Bobry (przedstawiciele gatunku bóbr europejski) na terenie Polski zaliczane są do zwierząt objętych tzw. ochroną gatunkową. Wynika to z przepisów ustawy z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody. Zgodnie z jej art. 6 ust. 1 pkt 10 jedną z form ochrony przyrody jest ochrona gatunkowa roślin, zwierząt i grzybów. Z treści omawianej ustawy wynika, że celem takiej ochrony (art. 46 ust. 2) jest zapewnienie przetrwania i właściwego stanu ochrony dziko występujących, rzadkich, endemicznych, podatnych na zagrożenia i zagrożonych wyginięciem gatunków roślin, zwierząt i grzybów oraz ich siedlisk i ostoi, a ponadto zachowanie różnorodności gatunkowej i genetycznej.

Gatunki dziko występujących zwierząt objętych ochroną opisuje rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 12 października 2011 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt. Gatunki chronione podzielono w nim na dwie grupy, tj. gatunki objęte ochroną częściową oraz ochroną ścisłą, w tym wymagające tzw. ochrony czynnej. Jak sama nazwa wskazuje, wymienione grupy gatunków różnią się zakresem i charakterem koniecznych do podejmowania wobec nich działań ochronnych. W praktyce wynika to ze stopnia ich zagrożenia, m.in. ze względu na liczebność czy podatność na antropopresję. Wśród gatunków objętych ochroną częściową (§ 1 ust. 1 pkt b, § 3, załącznik nr 2 lp. 18) omawiane rozporządzenie wymienia bobra europejskiego (łac. Castor fiber).

Ograniczenia i zakazy postępowania wobec zwierząt chronionych

Wspomniana wyżej ustawa o ochronie przyrody mówi, że w odniesieniu do dziko występujących zwierząt objętych ochroną gatunkową mogą być wprowadzone zakazy dotyczące postępowania wobec nich oraz wobec ich siedlisk. Listę możliwych do wprowadzenia zakazów wymieniono w art. 52. Spośród nich stosuje się te, które zawarto w treści rozporządzenia z dnia 12 października 2011 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt. Wobec bobra europejskiego jako gatunku objętego ochroną częściową należy stosować zakazy wskazane w § 7. Szczególną uwagę należy zwrócić na zakazy umyślnego:

• zabijania,
• okaleczania i chwytania,
• niszczenia siedlisk i ostoi, nor, żeremi, tam, schronień,
• płoszenia i niepokojenia,
• przemieszczania z miejsc regularnego przebywania na inne miejsca.

Uzyskanie odszkodowania nie jest możliwe w sytuacji, gdy poszkodowany nie wyraził zgody na budowę przez regionalnego dyrektora ochrony środowiska lub dyrektora parku narodowego urządzeń lub wykonanie zabiegów zapobiegających szkodom. Odszkodowanie nie przysługuje w przypadku szkód powstałych w mieniu Skarbu Państwa, z wyłączeniem mienia oddanego do gospodarczego korzystania na podstawie Kodeksu cywilnego.

Sąsiedztwo bobra europejskiego jest dla ludzi uciążliwe i stwarza zagrożenie dla ich mienia.

Przyczyną takich sytuacji, jak już wspomniano na wstępie, jest przede wszystkim przekształcanie swojego otoczenia przez bobry. Życie tych zwierząt jest związane z wodą. W celu optymalnego przystosowania otoczenia do swoich potrzeb bobry blokują przepływ wody w ciekach i rowach melioracyjnych, wskutek czego powstają lokalne zalewiska i zabagnienia. Kopiąc nory i korytarze, zwierzęta uszkadzają wały i groble, ponadto niszczą drzewa i krzewy stanowiące ich pożywienie lub budulec. Działalność ta wpływa oczywiście na znajdujące się w pobliżu obiekty stworzone przez człowieka, w tym na drogi i obiekty drogowe.

W świetle przywołanych wcześniej przepisów o ograniczeniu niektórych zachowań wobec bobra europejskiego trzeba stwierdzić, że niezależnie od rodzaju stwarzanych zagrożeń jako środki zaradcze nie wchodzą w grę żadne działania mogące zagrozić życiu lub zdrowiu tych zwierząt, utrudniające ich rozród i bytowanie (niszczenie żeremi). Na tym jednak nie koniec – cytowane przepisy zakazują także niszczenia tam powodujących szkody, a zbudowanych przez bobry. Nie jest nawet możliwe